رخداد شگفت آور آب و هوایی در اصفهان
از چند ماه قبل تاکنون مردم اصفهان، سی و سه پل، میدان نقش جهان و تمام آثار تاریخی و خانه های شهرشان را در هاله ای از مه نسبتا غلیظ می بینند و ماجرا به اینجا ختم نمی شود بلکه در برخی مناطق اصفهان گزارش هایی از بارش برف به رنگ قرمز و حتی خاکستری گزارش شد.
درباره این رخدادهای عجیب و بی سابقه در شهر اصفهان که میان مردم نیز بازتاب زیادی داشته است با احسان مرادی پژوهشگر هواشناسی به گفتگو نشستیم که در خلال این گفتگو وی از مسائل جدیدی پرده برداشت.
شما به عنوان یک پژوهشگر آیا رخدادهایی مانند باریدن برف قرمز یا مه ماندگار طی چند ماه اخیر را رخدادهایی طبیعی می دانید؟
مرادی: قبل از هر چیز باید رخدادهای عجیب دیگری را هم به آنچه گفتید اضافه کنم که همگی به نوعی به یکدیگر مرتبط هستند. چیزهایی مثل فرونشستن یک شبه گردی تیره بر روی تمامی اجسام و اشیا در شهر اصفهان، آن هم در عرض چند ساعت که در هفته اول دیماه رخ داد و بعد از آن تا به اکنون چندین بار تکرار شده است.
یا سر درد شدید و همزمان بسیاری از مردم طی روزهای گذشته و یا سرفه های شدید و بی امان درصد قابل توجهی از مردم، به حدی که در تاکسی، اتوبوس، مغازه، کلاس درس و غیره کاملا مشهود است. هیچکدام از اینها دلیل طبیعی ندارد. شهر اصفهان بخاطر شرایط اقلیمی و توپوگرافی خاص خود چندان مه خیز نیست. حال آنکه مدتهاست مردم این شهر شاهد مه تقریبا غلیظی بخصوص در ساعت های شب تا صبح هستند.
پس شما دلیل این رخدادهای عجیب را چه می دانید؟ و آیا دلیلی دارید که این رخدادها طبیعی نیستند؟
قطعا دلایل علمی قوی داریم که نشان می دهد این رخدادها طبیعی نیستند. اول آنکه چنین رخدادهایی در شهر اصفهان هیچگاه سابقه نداشته است. مثلا مه غلیظ که هر روز تکرار شود در شهر اصفهان سابقه نداشته، پس عواملی غیر طبیعی آن را سبب شده است.
دوم اینکه برای تشکیل مه رطوبت هوا باید بسیار بالا باشد، حال آنکه در بسیاری از موارد شاهد تشکیل مه در درصدهایی از رطوبت پایین بوده ایم و یا بارش برف قرمز یا خاکستری بیانگر وجود موادی غیر طبیعی در برف است. اگرچه در برخی کشورها به دلیل وجود ریزگردهایی از خاک های رنگی مانند رس در لایه های جو شاهد بارش برفهای رنگی بوده ایم، اما این مورد در اصفهان مصداق ندارد.
حال برای حل معما کافیست سری به جدول آلودگی هوا در سایت اداره کل حفاظت محیط زیست اصفهان بزنید تا به عمق فاجعه پی ببرید و از دیدن عددهای شگفت انگیز مربوط به شاخص آلودگی هوای اصفهان که متاسفانه به نوعی سانسور می شوند شوکه شوید.
درباره این اعداد توضیح دهید و اینکه چه ارتباطی میان این اعداد و رخدادهای عجیب اصفهان وجود دارد؟
با کمال تاسف باید بگویم اصفهان هم اینک به خطرناکترین شهر دنیا از نظر زیست محیطی تبدیل شده و مسوولان پایتخت نشین هم سالهاست این شهر را فراموش کرده اند.
مدتی قبل بود که اهواز به عنوان آلوده ترین شهر دنیا معرفی شد. این بخاطر وجود ریزگردهای عربی در هوای این شهر بود که البته بخاطر بارشهای مناسب مدتی است از این ریزگردها خبر چندانی نیست و این ریزگردها اگرچه خطرهای فراوانی دارند اما به هر حال منشا طبیعی دارند، حال آنکه آلودگی های شهری و صنعتی منشا غیرطبیعی و بسیار خطرناک دارند.
بعد از آن همواره تهران را به عنوان آلوده ترین شهر ایران معرفی کرده اند و شاهد تعطیلی های فراوانی در این کلانشهر بوده ایم، در حالی که آمار منتشر شده از طرف سازمان بهداشت جهانی، اصفهان را از نظر آلودگی شهری در رتبه اول کلانشهرهای ایران نشان می دهد! اگر شک دارید کافی است سری به جدول های مربوط به شاخص های آلودگی هوا در دو کلانشهر تهران و اصفهان بزنید. طی روزهای بحرانی هفته اول دیماه اعداد مربوط به میانگین شاخص آلودگی در تهران بین 140 تا 160 یعنی در شرایط هشدار در نوسان بود. حال آنکه در اصفهان این اعداد بین 235 تا 288 در نوسان بود یعنی در شرایط اضطرار و حتی در گستره 12 ساعته این اعداد از 300 هم فراتر رفت. این عدد در بزرگراه شهید خرازی اصفهان به رقم بی سابقه 356 و شرایط بحرانی هم رسید! ببینید اعداد تهران چقدر است و اصفهان چقدر.
پس چرا اصفهان با وجود این اعداد وحشتناک تعطیل نمی شود؟
مرادی: شاید این چند دلیل داشته باشد. اول اینکه مسوولان اصفهانی طی سال های اخیر مانور چندانی روی این اعداد و ارقام نداشته اند و به نوعی ماجرا را لاپوشانی کرده اند. اگر فاجعه اصفهان در سطح کشور پررنگ بشود عملکرد مسوولان اصفهانی در کنترل آلودگی زیر سوال می رود.
دوم اینکه دستورالعمل تعطیلی ها در تهران با اصفهان متفاوت است و در تهران به محض ورود به شرایط هشدار شاهد تعطیلی هستیم، حال آنکه در اصفهان با وجود گذشتن از شرایط هشدار و ورود به شرایط اضطرار که بسیار خطرناک تر از شرایط هشدار است حتی مهدکودک ها هم تعطیل نمی شود.
شاید اگر اصفهان هم مسوولانی عالی رتبه داشت دستورالعمل های تعطیلی تغییر می کرد جای تاسف است که در این اعداد وحشتناک که می بایست تمام شهر اصفهان، حتی بانک ها هم تعطیل شود، حتی مهدکودک ها هم تعطیل نمی شود.
آیا اعداد مربوط به شاخص آلودگی اصفهان فقط بصورت موقتی بالا رفته یا در همه روزهای سال چنین است؟
مرادی: سوال خوبی پرسیدید. متاسفانه در تمام سال وضع به این گونه است و همین موجب شده اصفهان آلوده ترین کلانشهر ایران و حتی جهان شود زیرا در لیست آلوده ترین شهرهای جهان بیشتر شهرهای ذکر شده دارای اعداد آلودگی بالا ولی با ذرات کم خطرتر هستند و نوع آلودگی مثلا آلودگی گرد و خاک یا ناشی از سوزاندن چوب و غیره است، اما در اصفهان با طیف وسیعی از مولکول های پیچیده فوق العاده سمی و سرطانزا روبرو هستیم.
به عنوان مثالی دیگر فقط در بیش از سه هفته ای که از دیماه گذشته، هفت روز میانگین آلودگی شهر بالاتر از 200 بوده است. آیا چنین چیزی در تهران حتی برای یکبار هم دیده شده است؟! در همین مدت که از دیماه سپری شده میانگین آلودگی شهر اصفهان پانزده روز بالاتر از مرز هشدار بوده است! تقریبا در تمام طول سال میانگین شاخص آلودگی شهری در اصفهان از همه کلانشهرها بالاتر است که متاسفانه بخاطر سومدیریت ها و برداشت بی رویه آب در بالادست که منجر به خشک شدن زاینده رود و خشک شدن بیش از 500میلیون اصله درخت شده، میزان ریزگردها نیز به آلودگی شهری اضافه شده است. به همه اینها آلودگی آبهای زیرزمینی ناشی از فعالیت های صنعتی در اصفهان را هم اضافه کنید.
عملکرد دولت تدبیر و امید در کنترل آلودگی اصفهان چگونه بوده است؟
اگرچه فرصت این دولت برای سر و سامان دادن به نابسامانی های دولت قبلی تا به اینجا محدود بوده اما متاسفانه باید گفت حداقل در زمینه کنترل آلودگی این دولت هم فقط شعار داده است، نشان به آن نشان که در بودجه سال جدید ارقام ناامید کننده ای برای کنترل آلودگی در نظر گرفته شده است،
حداقل در زمان استاندار قبلی چند روزی اصفهان در اعداد آلودگی بسیار پایین تر بطور کلی تعطیل شد، اما استاندار جدید ظاهرا فقط شعار می دهد! دردناکتر اینکه از مسوولان بهداشت اصفهان که باید در این وضع فریاد بکشند ناله ای هم برنمی خیزد! نیروگاه ها، کارخانه های سیمان و برخی صنایع دیگر در اصفهان مازوت می سوزانند و مواد بسیار سمی ناشی از این نوع احتراق دقیقا به خورد مردم داده می شود و استاندار و مسوولان محیط زیست اصفهان فقط شعار می دهند، پس بالاتر از استاندار چه کسی مسوول کنترل این نابسامانی می تواند باشد.
اما خانم ابتکار که ظاهرا خیلی برنامه برای کنترل آلودگی کلانشهرها داشتند؟
مرادی: قبل از هر چیز یک نفر خانم ابتکار را پیدا کند! اگر هر جای دیگر کره خاکی بود و مردم یک شهر در اعداد وحشتناک بالای دویست زندگی می کردند، مسوول محیط زیست آن کشور اعلام وضع فوق العاده می کرد و دستور شرایط ویژه و بحرانی می داد، اما متاسفانه خانم ابتکار کاملا همسو و هماهنگ با دستگاه های آلوده کننده عمل می کند و حتی در مقاطعی به حمایت از آنها بر می خیزد.
به عنوان مثال ایشان می گوید کنترل آلودگی زمانبر است! این حرف بسیار نسنجیده ای است که به نوعی چراغ سبز نشان دادن به صنایع آلوده کننده برای ادامه کارشان است، یعنی آنها برای بازی با جان مردم همچنان فرصت دارند یا به عنوان مثال دکتر حافظی عضو شورای شهر تهران از قول خانم ابتکار نقل می کند که ایشان گفته اند: " در ماجرای بنزین غیر استاندارد ما موقتا توافق کردیم که چنین شود و چنان شود" و دکتر حافظی در برنامه ای زنده که از شبکه سلامت پخش شد صریحا خطاب به خانم ابتکار گفت: " شما توافق کرده اید؟ مگر شما می توانید بر سر جان مردم توافق کنید؟" جای تاسف دارد که رییس سازمان محیط زیست هنوز از خطرهای آلودگی حتی اگر موقتی باشد، چیزی نمی داند.
پس شما معتقدید مدارس اصفهان باید در مقاطعی تعطیل می شد؟
فراتر از این را می گویم. وقتی تهران در اعداد میان 150 تا 160 به تعطیلی کشیده می شود، چرا در اصفهان در مواردی که با عدد و رقم عرض می کنم حتی مهدکودک ها هم تعطیل نشد؟
سوم دیماه میانگین 172، چهارم دیماه میانگین 258 شرایط اضطرار!، پنجم دیماه میانگین 255 شرایط اضطرار!، ششم دیماه میانگین 235 که البته جمعه بود، هفتم دیماه میانگین 288 شرایط اضطرار! ، چهاردهم دیماه میانگین 188، پانزدهم دیماه میانگین 169، هیجدهم دیماه میانگین 225، نوزدهم دیماه میانگین 185، بیستم دیماه میانگین 191 که جمعه بود و اعداد جمعه را برای اطلاع رسانی می گویم، بیست و یکم دیماه میانگین 205، بیست و دوم دیماه میانگین 178، بیست و سوم دیماه میانگین 198! بیست و چهارم دیماه میانگین 12 ساعته 235.
شما کنترل آلودگی در شهر اصفهان را چگونه می بینید؟
مرادی: بهتر است این سوال را از جدول آلودگی شهر اصفهان بپرسید که بهترین جواب را به شما می دهد! اگر دو سال قبل اعداد آلودگی نهایتا به 160 یا 170 می رسید، اکنون این اعداد بالای 300 هستند این نشان می دهد چقدر موفق بوده ایم.
یک ضرب المثل هست که می گوید:" بوریا باف اگرچه بافنده است، نبرندش به کارگاه حریر" این یعنی هر کسی توان بافتن حریر را ندارد. در ماجرای آلودگی هم کنترل آن به افرادی سپرده شده که این کاره نیستند و توان مدیریتی لازم را ندارند.
به عنوان مثال در این شرایط بحرانی، شهر روند طبیعی خود را دارد. اطلاع رسانی به شهروندان وحشتناک ضعیف است. مردم نمی دانند چیزی را که مدتهاست می بینند آلودگی است نه مه حتی خود مسوولان کنترل کننده آلودگی هم درک درستی از آلودگی ندارند طرح زوج و فرد در اصفهان مضحک است، تنها در چند خیابان آن هم بصورت نصف و نیمه را مگر می شود طرح زوج و فرد دانست؟ طرح زوج و فرد هم جواب نمی دهد.
در شرایط هشدار باید از درب خانه هیچ خودروی تک سرنشین و حتی شاید دو سرنشین اجازه تردد نداشته باشد. در آلودگی اوایل دیماه پلیس و شهرداری را موظف کردند اجازه تردد به کامیونها در شهر و ساخت و سازهای شهری را ندهند، حال آنکه در اوج آلودگی کامیون ها بیشتر از همیشه در شهر جولان می دادند و شهرداری هم از این گوش شنید و از آن گوش بیرون کرد.
حتی از تردد بی سابقه کامیون ها در سطح شهر طی روزهای آلوده قبلی عکس هایی نیز موجود است در ضمن پلیس راهنمایی و رانندگی ساعت 9 شب به بعد که معمولا اوج آلودگی است کجا هست که بخواهد جلوی کامیون ها را بگیرد؟! اکثر ماموران راهنمایی و رانندگی بعد از ساعت 9 شب در خانه هستند در ضمن پلیس اگر آلودگی را درک می کرد به مامورانش که حداقل دوازده ساعت در شبانه روز در خیابان ها ایستاده اند، ماسک ضد آلودگی می داد بطور کلی باید گفت کنترل آلودگی در شهر اصفهان بیشتر به تئاتری کمدی شبیه است و به مصاحبه های کلیشه ای برای فرمالیته کردن ماجرا ختم می شود.
آیا ماسک های ضد آلودگی موجود در بازار می تواند مناسب باشد؟
متاسفانه باید بگویم داروخانه ها و فروشگاه های تجهیزات پزشکی مملو از ماسک های تقلبی چینی شده است، که باید به وزیران بهداشت دولت قبلی و دولت فعلی مدال افتخار داد که کار را به جایی رسانده اند تا داروخانه های ما که با جان مردم سر و کار دارند بی هیچ ترسی از اقلام تقلبی استفاده کنند دردناکتر اینکه ماسک های ضد آلودگی تقلبی را بیماران مبتلا به بیماری های خطرناک مانند بیماران قلبی عروقی، سرطانی، تنفسی و عفونی استفاده می کنند و در بسیاری موارد استفاده از ماسک های معمولی سودمندتر از استفاده از این ماسک های گران قیمت و تقلبی است.
دردناک است که بنزین تقلبی را چینی ها به ما می دهند، هوای شهرهایمان را آلوده می کنند و بعد کمال استفاده را از این آشفته بازار می برند و ماسک تقلبی را هم روانه بازارهایمان می کنند.
شما از عرضه بنزین با استاندارد یورو چهار در اصفهان خبر دارید؟
مرادی: متاسفانه علیرغم قول مسوولان برای عرضه این بنزین در اصفهان از آبانماه گذشته، حتی یک قطره از این نوع بنزین در شهر اصفهان توزیع نشد، حال آنکه درصد قابل توجهی از آن در پالایشگاه اصفهان تولید می شود و به تهرانی که اعداد آلودگی اش نصف اصفهان است فرستاده می شود! و سهم مردم اصفهان از این بنزین که در پالایشگاه شهرشان تولید می شود دو چیز است، یکی: آلودگی های پالایشگاه و دوم: مازوت باقیمانده از فرایندهای پالایش که به نیروگاه های مجاور شهر داده می شود تا نیروگاه های اصفهان بجای گاز آن را بسوزانند و آلودگی شدید آن را نثار مردم اصفهان کنند.
جالب است بدانید در شهر آلوده ای مانند اصفهان، نیروگاه های مجاور شهر رکوردار سوزاندن مازوت میان سایر نیروگاه های کشور هستند و این آلودگی دقیقا روی شهر اصفهان و سایر شهرستان های مجاور این شهر مانند شاهین شهر، خمینی شهر و حتی نجف آباد ته نشین می شود. جالب تر می شود اگر بدانید شهرستان های کوچک استان اصفهان مانند خمینی شهر، شاهین شهر، نجف آباد، مبارکه و زرین شهر در مقاطع فراوانی از تهران هم آلوده تر هستند! فقط هفتم دیماه گذشته، میانگین آلودگی خمینی شهر 186، نجف آباد 183 و شاهین شهر 181 بوده است.
شما علت بارش برف قرمز و خاکستری و سایر رخدادهای عجیب را آلودگی اصفهان می دانید؟
بی شک همینطور است. شاید علت قرمز دیده شدن برف در برخی جاها نوعی کروماتوگرافی باشد که موجب شده برخی ترکیبات در آلودگی شهر اصفهان جدا شود و با برف پایین بیاید و یا آنکه برف تمیز بر زمین نشسته و برخی ترکیبات آلودگی که زیر نور مرئی رنگ قرمز را باز می تاباند، در سطح زمین با آن ترکیب شده باشد.
در مورد برف خاکستری هم که همه چیز مشخص است. جالب است بدانید که طی ماه های گذشته بارها با وجود بارش برف و یا باران در یک روز، میانگین آلودگی شهر اصفهان از هشدار هم فراتر رفته و حتی در روزی که بارش داشته ایم گاهی میانگین شاخص آلودگی از 200 هم فراتر رفته، این یعنی فاجعه نماد این فاجعه را باید میان هفتاد هزار اصفهانی سرطانی جستجو کرد همانها که زمانی دامانمان را خواهند گفت... باید میان پنجاه نفری که هر روز به لیست سیاه سرطانی های دیار نصف جهان اضافه می شوند جستجو کرد، باید میان جوانان زیر بیست سالی که بخاطر سکته قلبی در بیمارستان های اصفهان جان می دهند یافت.
در آخر اگر حرف ناتمامی باقی مانده بفرمایید:
مرادی: متاسفانه بنا به دلایل مختلفی اوضاع اصفهان چه در زمینه خشک شدن زاینده رود و چه در زمینه پایتخت شدنش در سرطان، بیماری ام اس و برخی بیماریهای لاعلاج سانسور می شود، من از همه خبرنگاران، روزنامه نگاران، عکاسان خبری، اساتید دانشگاه، نخبگان و مسوولان دلسوز همچنین از همه مردم باغیرت ایران زمین عاجزانه می خواهم به کمک اصفهانی ها بیایند و برای این فجایع چاره ای بیاندیشند. شک نکنید که فاجعه اصفهان دست کمی از فاجعه زلزله بم ندارد، تنها تفاوت در این است که آنجا در چند ثانیه بخاطر پدیده ای طبیعی و غیر قابل کنترل چهل هزار هموطن جان سپردند، اینجا در چند سال بخاطر پدیده ای که خودمان مسوولش هستیم و قابل کنترل هم است، چند صد هزار هموطن جان خواهند داد.
همین هفته گذشته سازمان بهداشت جهانی رسما اعلام کرد که آلودگی شهرها علت اصلی بیماری سرطان است باید منتظر سونامی ابتلا به بیماری های دیگری در شهر اصفهان و سایر کلانشهرهای آلوده باشیم، زیرا معمولا بیماری های ناشی از آلودگی در دو بازه کوتاه مدت و بلند مدت خود را نشان می دهد. در آخر باز هم از همه دلسوزان ایرانی برای مهار این معضل کمک می طلبیم.
